शिवाची ओळख...

जीव अनंत आहे, मात्र जीवनकाल सीमित आहे, असं वचन आहे. याचा खरा अर्थ असा होतो की, अनंत असलेला जीव आपल्या आयुष्यालाही अनंतता प्रदान करू शकतो. जिवाच्या ठायी असणाऱ्या अनेक अस्फुट गोष्टी जगताना प्रस्फुट होतात, त्यांचं प्रस्फुरण हे समाजजीवनाच्या आकाशात इंद्रधनुष्य साकार करणारं असलं की आयुष्य असीम वाटू लागतं. एका लांबलचक अशा दीर्घ आयुष्यात इंचभरही भर न टाकणारे असंख्य जिवाणू असतात. पण एका छोट्या आयुष्यात कैक जन्म घेऊन जे काम होईल, ते एका जन्मात करणारे जिवात्मेही असतात. जीव आणि जीवनकाल यांची व्यस्तता ही एक ताण निर्माण करते. पण ताण केव्हा? तर जीव अनंत आणि जीवनकाल मात्र अंतात्मक तेव्हा! अंतात्मक जीवनकालात जिवाने काहीतरी भव्यदिव्य केले की ते अर्थातच जीवनकालापेक्षा कितीतरी भव्यदिव्य होते. याला इंग्रजीत ‘लार्जर दॅन लाइफ’ असे म्हणतात. याच्या उलट, ‘शॉर्टर दॅन लाइफ’ अशीही स्थिती असते. जीवनकालातील प्रवास हा जिवाचं अस्तित्व निश्चित करीत असतो. अस्तित्वाचा अर्थ ह्या प्रवासावरच अवलंबून असतो. अनुभव नावाची एक संज्ञा जगण्याच्या संदर्भात वापरली जाते. अनुभवाची विविधता ही जगण्याला अनेक परिमाणे देते. एकच एक अनुभव हा आयुष्याला शिडशिडीत ठेवतो. वाढते वय म्हणजे वाढते अनुभव होत नाही. आयुष्याकडे, जगण्याकडे अनेक कोनांतून पहाणे, कॅलिडोस्कोपमध्ये दिसणाऱ्या दृश्यांसारखे आयुष्य असते ही जाणीव ठेवून अनुभव घेणे यांत विविधता असते. ज्ञानदेवांनी अल्पायुष्यात आयुष्याची समीकरणे मांडली. केवळ मांडली नाहीत तर सोडवावी कशी, याची किल्लीही हाती दिली. हे कसे? हा प्रज्ञेने आणि प्रतिभेने जाणण्याचा भाग झाला, असे कोणी म्हणेल व ते खरेही आहे. पण समाजाबद्दल सहृदयता व सायुज्जता तितकीच महत्त्वाची. आपणासारखे इतरांनीही व्हावे, हे फक्त संतांना वाटते. आपणासारखे इतरांनी होऊ नये, हे फक्त माणसांना वाटते. झालेच तर मग तेथे द्वेष, मत्सर निर्माण होतो. जिवाच्या ठायी अनेक शक्ती असतात, असे वर म्हटले. त्या शक्तींत जिवाची स्वाभाविक ओढ जेथे असते त्या शक्तींना पराभूत करणाऱ्या शक्ती निष्प्रभ करायला हव्यात. जिवाची परमेश्वराकडे ओढ ही स्वाभाविक आहे. ती स्वाभाविकता दृढ करणारे तुकोबा होतात व इतरांना व्हायला लावतात. सगुणाची ही निर्गुणाकडे असणारी ओढ ही आनंदघन यात्रा असते. तिचा प्रवास आनंदाचे डोही आनंद तरंग अनुभव देणारा असतो. जिवाला शिवाची ओढ असते, पण अशिवाच्या प्रेरणांना ओळखणे व आपले निजधाम शिवच आहे हा विश्वास दृढ करीत वाट चालणे, महत्त्वाचे. - डॉ. दिलीप धोंडगे